Η συζήτηση γύρω από την αυτοαγάπη ανοίγει αναπόφευκτα δύο βασικά ερωτήματα:
- Πώς αξιολογώ την αξία μου;
- Πόσο γνωρίζω τον εαυτό μου;
Η πρώτη ερώτηση ανήκει στο πεδίο της ψυχολογίας της αυτοεκτίμησης, ενώ η δεύτερη αγγίζει τη φιλοσοφία της αυτογνωσίας. Μαζί, αποτελούν θεμέλιο για να καλλιεργήσουμε μια υγιή και αυθεντική σχέση με τον εαυτό μας.
Ψυχολογία της αυτοεκτίμησης
Τι είναι η αυτοεκτίμηση;
Η αυτοεκτίμηση είναι η συνολική αξιολόγηση που κάνουμε για την αξία μας ως άτομα (Rosenberg, 1965). Περιλαμβάνει σκέψεις («είμαι ικανός/η»), συναισθήματα (υπερηφάνεια ή ντροπή) και συμπεριφορές (διεκδικητικότητα ή απόσυρση).
Γιατί είναι σημαντική;
Η έρευνα δείχνει ότι:
- Η χαμηλή αυτοεκτίμηση συνδέεται με άγχος, κατάθλιψη και δυσκολίες στις σχέσεις (Orth & Robins, 2014).
- Η υγιής αυτοεκτίμηση σχετίζεται με ψυχική ανθεκτικότητα, καλύτερη κοινωνική προσαρμογή και αυξημένη ικανοποίηση ζωής.
Πώς διαμορφώνεται;
- Μέσα από πρώιμες σχέσεις (αποδοχή ή κριτική από τους γονείς).
- Μέσα από κοινωνικές συγκρίσεις (π.χ. επιτυχίες ή αποτυχίες σε σχέση με άλλους).
- Μέσα από εσωτερικευμένες πεποιθήσεις («μόνο αν πετυχαίνω αξίζω»).
Η ψυχολογία αυτοεκτίμησης λοιπόν δεν είναι ένας ξεχωριστός κλάδος, αλλά ένα δυναμικό πεδίο έρευνας και παρέμβασης μέσα στη γενικότερη ψυχολογία.
Φιλοσοφία της αυτογνωσίας
Αρχαία σοφία
Από την επιγραφή «Γνῶθι σαυτόν» στους Δελφούς, μέχρι τον Σωκράτη που τόνιζε ότι η ζωή χωρίς αυτοεξέταση δεν αξίζει να βιωθεί, η αυτογνωσία υπήρξε πάντοτε στο κέντρο της φιλοσοφίας.
- Σωκράτης: η αυτογνωσία είναι προϋπόθεση για την αρετή.
- Πλάτων: η ψυχή οφείλει να στραφεί στον εαυτό της για να βρει το αληθινό αγαθό.
- Αριστοτέλης: η αυτογνωσία μάς βοηθά να γίνουμε «φίλοι του εαυτού μας» και να ζούμε με αρετή.
Νεότερη σκέψη
- Καντ: η αυτογνωσία δεν είναι πλήρης, αλλά απαραίτητη για την ηθική πράξη.
- Υπαρξιστές (Σαρτρ, Κίρκεγκορ): η αυτογνωσία φέρνει αντιμέτωπο τον άνθρωπο με την ελευθερία και την ευθύνη του να ορίσει τη ζωή του.
Σήμερα
Η φιλοσοφία της αυτογνωσίας συναντά την ψυχοθεραπεία: μαθαίνουμε να αναγνωρίζουμε τα μοτίβα μας, τις ανάγκες μας, τα όριά μας και τις επιλογές μας. Έτσι καλλιεργείται μια ζωή πιο αυθεντική και σε αρμονία με τις αξίες μας.
Η σύνδεση αυτοεκτίμησης και αυτογνωσίας
- Η αυτοεκτίμηση απαντά στο ερώτημα: «Πόσο αξίζω;»
- Η αυτογνωσία απαντά στο ερώτημα: «Ποιος/ποια είμαι;»
Χωρίς αυτογνωσία, η αυτοεκτίμηση μένει επιφανειακή· χωρίς αυτοεκτίμηση, η αυτογνωσία μπορεί να γίνει επώδυνη και παραμορφωμένη. Μαζί όμως ανοίγουν τον δρόμο προς την αυτοαγάπη.
Η ψυχολογία αυτοεκτίμησης και η φιλοσοφία αυτογνωσίας δεν είναι αφηρημένες έννοιες. Αποτελούν ζωντανά εργαλεία για να κατανοήσουμε τον εαυτό μας, να αποδομήσουμε τον εσωτερικό μας κριτή και να καλλιεργήσουμε μια ζωή με αυθεντικότητα.
Η καλλιέργεια της αυτοαγάπης απαιτεί και τα δύο: την ψυχολογική στήριξη που ενισχύει την αξία μας και τη φιλοσοφική ενδοσκόπηση που μας δείχνει το βαθύτερο νόημα του να υπάρχουμε.
📚 Βιβλιογραφία
- Beck, A. (1976). Cognitive Therapy and the Emotional Disorders. Penguin.
- Orth, U., & Robins, R. W. (2014). The development of self-esteem. Current Directions in Psychological Science, 23(5), 381–387. https://doi.org/10.1177/0963721414547414
- Reitz, A. K. (2022). Self‐esteem development and life events: A review and integrative process framework. Social and Personality Psychology Compass, 16(11), e12709. https://doi.org/10.1111/spc3.12709
- Rosenberg, M. (2015). Society and the adolescent self-image. Princeton University Press. https://doi.org/10.1515/9781400876136
- (2002). Ηθικά Νικομάχεια (Π. Λεκατσάς, Μετάφρ.). Αθήνα: Εκδόσεις Κάκτος. (Πρωτότυπο έργο δημοσιευμένο περ. 4ος αι. π.Χ.)
- (1999). Nicomachean ethics (T. Irwin, Trans., 2nd ed.). Indianapolis, IN: Hackett Publishing Company. (Original work published ca. 4th century B.C.E.)
- (1992). Απολογία Σωκράτους (Ι. Τζαβάρας, Μετάφρ.). Αθήνα: Εκδόσεις Κάκτος. (Πρωτότυπο έργο δημοσιευμένο περ. 4ος αι. π.Χ.)
- (2002). Apology (G. M. A. Grube, Trans., Rev. by J. M. Cooper). In J. M. Cooper & D. S. Hutchinson (Eds.), Plato: Complete works (pp. 17–36). Indianapolis, IN: Hackett Publishing Company. (Original work published ca. 4th century B.C.E.)